Meer gewicht aan kinderrechten in hoogconflictueuze scheidingen

Op 15 november 2022 werd een conceptnota voor nieuwe regelgeving ingediend in de Commissie Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding van het Vlaams Parlement, over de bescherming van kinderen die betrokken zijn in een hoogconflictueuze scheiding van hun ouders.

Het Kinderrechtencommissariaat is gelukkig met die conceptnota. Bij onze klachtenlijn zien we hoe in hoogconflictueuze scheidingen heel wat rechten van kinderen en jongeren onder druk staan, zoals hun recht op een goede ontwikkeling, op contact met beide ouders en op bescherming van hun psychische en fysieke integriteit. Op basis van de klachten van kinderen, jongeren, ouders en hulpverleners stellen we vast dat de huidige regelgeving en de huidige praktijken die rechten van kinderen in een scheiding te weinig beschermen.

Dit advies spitst zich toe op kinderen en jongeren in hoogconflictueuze scheidingen. We verwijzen in dit advies uitdrukkelijk naar het nog niet vrijgegeven beleidsadvies over contactbreuken tussen ouders en kinderen na beëindigde partnerrelaties, opgemaakt door de dienst voor het strafrechtelijk beleid in opdracht van het Platform Kindermishandeling. Het Kinderrechtencommissariaat werkte daaraan mee en onderschrijft de meeste conclusies en aanbevelingen in dat beleidsadvies.

Artikel 3 van het Kinderrechtenverdrag is duidelijk. Het belang van het kind moet vooropstaan bij alle maatregelen die kinderen aangaan. Scheidingssituaties hebben een grote impact op kinderen. Toch stellen we vast dat het belang van het kind vaak ondergesneeuwd raakt als ouders verwikkeld zijn in een conflict.

Hoe kunnen we er als samenleving voor zorgen dat ouders en de omgeving nog veel meer aandacht hebben voor het belang van de kinderen bij een scheiding?
Hoe kunnen we zorgen dat beide ouders nog altijd een plaats krijgen in het leven van de kinderen, ongeacht de procedure of het proces, en ongeacht de verblijfsregeling?
Hoe kunnen we zorgen dat ouders en de omgeving inzicht krijgen in welk effect hun gedrag heeft op de kinderen, in relatie tot de andere ouder? Want dat is wat het Kinderrechtencommissariaat impliciet en expliciet hoort van kinderen en jongeren in scheidingssituaties: zij willen de toelating van de ene ouder om ook de andere ouder graag te mogen zien, los van het partnerconflict dat soms in alle hevigheid woedt.

Preventie is cruciaal. Focussen op hoe mensen uit elkaar kunnen gaan zonder dat kinderen daaronder lijden, zonder dat het hun integriteit aantast. De overheid moet scholen, hulpverleners en vrijetijdsorganisaties actief sensibiliseren over scheiding en het belang van het kind in een scheiding. Daarnaast moeten CLB’s en zorg- en welzijnsorganisaties ondersteund en versterkt worden om alert te zijn voor kinderen en jongeren in hoogconflictueuze scheidingen en moeten ze tools krijgen om met ouders te praten en ze bewust te maken van het probleem.

Zowel curatief handelen als een preventiebeleid kan bij hoogconflictueuze scheidingen bijdragen aan een mentaliteitsverandering in de ruimere samenleving over hoe we kijken naar scheidingsituaties. Nog te veel leeft het idee dat een scheiding per definitie via de rechtbank moet gaan. Dat een scheiding niet kan zonder strijd. Preventief handelen kan de focus verleggen naar het belang van de kinderen. Ondersteunen, begeleiden en zoeken naar consensusgerichte oplossingen zouden de eerste stappen moeten zijn die ouders in overweging nemen.

Het Kinderrechtencommissariaat vraagt concreet:

• Informeer, hoor, betrek en help kinderen in scheidingsituaties.
• Voer verplichte trajectbegeleiding in voor ouders, zodat ze bewust en geïnformeerd kiezen wat voor hen het meest geschikte oplossingstraject is.
• Stimuleer de opmaak van een ouderschapsplan maar leg het niet op.
• Herdenk de dwangmaatregelen die de familierechter kan uitspreken want vaak gaan ze voorbij aan de bescherming en het belang van kinderen en jongeren.
• Onderzoek de systemische oorzaken van contactbreuken tussen ouders en kinderen en bied snel oplossingen want tijd is de grote vijand van contactherstel.
• Versterk de neutrale bezoekruimtes van de CAW’s en hou toezicht op andere plaatsen voor contactherstel.
• Creëer een wettelijk kader voor verslaggeving tussen de familierechtbank en de neutrale bezoekruimte
• Zorg voor kwaliteitsbewaking en erkenning van andere initiatieven voor contactherstel.
• Leg een databank aan voor hulpverlening waarvan de effectiviteit bewezen is.
• Geef de justitieassistent een sterker mandaat.
• Geef de jeugdrechter middelen en hulpverleningstools om in te grijpen bij hoogconflictueuze scheidingen.
• Veranker de positie van het kind in de pilootprojecten, waaronder het consensusmodel.