Wat zijn je rechten als kind zonder wettig verblijf of zonder papieren?

Kinderen zonder wettig verblijf hebben nog altijd bepaalde rechten op onderwijs, opvang en jeugdhulp. Hieronder beantwoorden we enkele veelgestelde vragen binnen deze thema’s.

Onderwijs

Hebben kinderen zonder papieren recht op onderwijs en leerplicht?

Kinderen zonder wettig verblijf hebben recht op onderwijs. Een inschrijving kan niet geweigerd worden gewoon omdat het verblijfsstatuut van de kandidaat-leerling of zijn ouders niet in orde is. 
Ook voor kinderen zonder papieren start de leerplicht op 1 september van het kalenderjaar waarin ze 5 jaar worden. De leerplicht eindigt op het einde van het schooljaar in het jaar waarin ze 18 worden.

Hebben kinderen zonder papieren recht op een diploma?

Ja, kinderen zonder wettig verblijf hebben recht op een diploma, net zoals alle andere kinderen. Elke leerling, ongeacht zijn verblijfsstatuut, die regelmatig de lessen volgde en op het einde van de studieperiode geslaagd is, moet een getuigschrift of diploma krijgen. 

Moet de school hun aanwezigheid melden bij de Dienst Vreemdelingenzaken of de politie?

Neen, de school moet dit niet melden. De school moet een veilige plek zijn.

Krijgen kinderen verblijfsrecht via onderwijs? 

Hoewel het belangrijk is dat kinderen zonder wettig verblijf gestimuleerd worden om naar school te gaan, creëert naar school gaan geen recht op een wettig verblijf. 
Ingeschreven zijn in een school, naar school gaan of een getuigschrift of diploma halen kan op geen enkele manier voor de kinderen zelf of voor hun familie enige garantie bieden of rechten creëren in hun asielprocedure, verblijfsrecht of de toepassing van de vreemdelingenwet. 

Kunnen kinderen zonder papieren op buitenlandse schooluitstap? 

Nee, kinderen zonder papieren zijn meestal derdelanders. Dat zijn personen met een andere nationaliteit dan die van een van de lidstaten van de Europese Unie, Noorwegen, IJsland, Liechtenstein of Zwitserland. Om naar het buitenland te reizen heeft een derdelander deze documenten nodig: 

• Nodige documenten voor de Schengenzone: Een ID (reispaspoort) en een Belgisch verblijfsdocument dat toelaat om kort (minder dan 3 maanden) in de Schengenzone te verblijven (A/B/C/D/F/F+-kaart dus, een oranje kaart telt niet). 
• Nodige documenten voor reizen buiten de Schengenzone: Als het kind een derdelander is, heeft het een reispaspoort nodig en een Belgisch verblijfsdocument dat toelaat om de Schengenzone opnieuw binnen te komen (A/B/C/D/F/F+-kaart dus, een oranje kaart telt niet). Als het kind EU-onderdaan is, is een identiteitskaart of nationaal reispaspoort meestal genoeg, afhankelijk van de bestemming.

Kunnen kinderen zonder papieren op stage? 

Ja, leerlingen met een SAO (stageovereenkomst alternerende opleiding) worden gezien als studenten die een verplichte stage doen in het kader van hun opleiding. Een SAO is in dat geval altijd mogelijk, ongeacht de leeftijd en de verblijfssituatie van de leerling.

Kunnen kinderen zonder papieren deeltijds leren en werken? 

Wie een opleiding ‘leren en werken’ volgt (alternerend of duaal leren), is vrijgesteld van de gecombineerde vergunning voor het onderdeel werken.

• Als een minderjarige een traject wil starten in het kader van ‘leren en werken’, dan doet het verblijfsrecht er niet toe. Hij of zij mag in onwettig verblijf zijn op het moment van de inschrijving. De jongere moet ook de overeenkomst met de werkgever afsluiten voor hij of zij meerderjarig is. 
• Als een meerderjarige in een traject ‘leren en werken’ wil stappen, dan moet die een wettig verblijf en toelating tot de arbeidsmarkt hebben op het moment van de inschrijving. De vraag is wat er gebeurt als een minderjarige meerderjarig wordt of als een meerderjarige tijdens zijn opleiding ‘leren en werken’ zijn verblijfsrecht verliest. De FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg interpreteert de wettelijke bepalingen zo:
  • Wie als minderjarige in het traject stapte, kan als meerderjarige, vrijgesteld van gecombineerde vergunning, verder blijven werken tot het einde van de opleiding. Met of zonder verblijfsrecht.
  • Wie als meerderjarige met een verblijfsrecht en toelating tot de arbeidsmarkt in het traject stapte en zijn of haar verblijfsrecht of toelating tot de arbeidsmarkt verliest, mag verder blijven werken tot het einde van de opleiding zonder gecombineerde vergunning. Hij of zij moet wel een wettig verblijf hebben op het moment dat de overeenkomst start.

Hebben kinderen zonder papieren recht op schooltoeslag (selectieve participatietoeslag = de vroegere schooltoelage)?

Nee, daar hebben ze geen recht op. Een van de voorwaarden om een jaarlijkse selectieve participatietoeslag te krijgen, is dat de leerling de Belgische nationaliteit heeft of hier mag verblijven.

Opvang

Naast hun recht op onderwijs hebben kinderen zonder papieren alleen nog recht op dringende medische hulp. Als een gezin zich aanmeldt bij het OCMW, moet het daar informatie krijgen over de opvangmogelijkheid in een open terugkeercentrum. Het OCMW moet ook de aard en plaats van de opvang meedelen, net als de waarborg dat kinderen en ouders samenblijven. Daarnaast moeten ze het gezin laten weten dat de opvang gepaard gaat met een vrijwillig terugkeertraject en dat mislukking daarvan gevolgd wordt door overbrenging naar een terugkeerwoning. 

Niet alleen gezinnen die hulp vragen, moeten die informatie krijgen. Elk gezin dat in contact komt met het OCMW en in aanmerking zou kunnen komen moet spontaan geïnformeerd worden. Stemt het gezin in, dan doet het OCMW een sociaal onderzoek en dient het een aanvraag tot huisvesting in bij Fedasil. Als het gezin aan de voorwaarden voldoet, maar weigert in te gaan op het voorstel om naar een terugkeercentrum te gaan, verliest het zijn recht op materiële opvang. De kinderen komen dan in een heel kwetsbare leefsituatie terecht, met kwalijke gevolgen voor hun psychisch en fysiek welzijn.

Jeugdhulp

Voor sommige kinderen op de vlucht wordt de situatie zo problematisch dat hulp aangewezen is. In de jeugdhulp is het verblijfsstatuut geen uitsluitingscriterium. Een deel van het hulpaanbod is rechtstreeks toegankelijk, een ander deel niet. Gezinnen en jongeren kunnen terecht bij gekende hulpverleners, zoals het CAW, OCMW en CLB.

Voor niet-begeleide minderjarigen is er een aanmeldpunt voor hulpvragen bij Minor-Ndako. Dat zoekt samen met de jongere en zijn voogd naar de meest passende hulp. Dat kan gespecialiseerde opvang en begeleiding voor niet-begeleide minderjarigen bij Minor-Ndako zelf zijn, maar ook pleegzorg of niet-gespecialiseerde of ambulante begeleiding in de regio waar de minderjarige naar school gaat.