Hoeveel kost gratis onderwijs?
Hoewel erkende scholen geen inschrijvingsgeld mogen vragen, zijn er voor ouders toch veel kosten verbonden aan school. Denk aan handboeken, vervoer of uitstappen. Vaak zijn er ook grote verschillen in kosten tussen scholen. Nochtans is onderwijs een basisrecht voor elk kind. Maar hoge kosten maken onderwijs minder toegankelijk voor kwetsbare groepen. Daarom pleit het Kinderrechtencommissariaat voor lagere kosten in het basis- en het secundair onderwijs, met gratis onderwijs als einddoel.
Kosten in het basisonderwijs
In basisscholen is er een maximumfactuur: voor materiaal en verplichte activiteiten zoals daguitstappen, toneelvoorstellingen en zwemmen mag de school hoogstens 45 euro per jaar aanrekenen voor kleuters en 90 euro voor lagereschoolkinderen. Maar scholen mogen niet alles doorrekenen. Basismateriaal moeten ze sowieso gratis aanbieden. Het gaat dan om handboeken, schoolagenda’s, knutselmateriaal, een atlas of rekenmachines. Kinderen hebben ook recht op 1 jaar gratis zwemmen in hun lagereschoolcarrière.
Voor de kosten voor meerdaagse uitstappen, zoals bos-, zee- en boerderijklassen, is er een ‘minder scherpe’ maximumfactuur. Voor het hele lager onderwijs mag dat hoogstens oplopen tot 450 euro. De kleuterschool mag ouders geen bijdrage vragen voor meerdaagse uitstappen.
Andere kosten die op de schoolrekening kunnen staan zijn nieuwjaarsbrieven, klasfoto’s, abonnementen, drank, maaltijden, fruit, turnkleren, het schooluniform, de schoolbus, de voor- en naschoolse opvang en het middagtoezicht. Deze kosten vallen buiten de maximumfactuur. De school mag die dus extra aanrekenen.
In 2019 betaalde twee derde van de ouders in het basisonderwijs eetzaalgeld. In 2005 was dat amper 18%. Volgens het Steunpunt Onderwijs is de mediaankostprijs voor middagtoezicht nu 70 euro per jaar, maar tarieven van 1 euro per dag zijn ook geen uitzondering meer. Dat komt overeen met ruim 125 euro per schooljaar en per kind.
Wij vinden de maximumfactuur in het basisonderwijs een stap in de goede richting. Scholen worden zich bewuster van de kosten en beperken ze. Maar de maximumfactuur moet wel verder naar omlaag. De overheid moet scholen genoeg subsidiëren.
Kosten in het secundair onderwijs
Secundaire scholen hoeven geen gratis basis- en leermateriaal aan te bieden. Er is ook geen maximumfactuur voor verplichte activiteiten of meerdaagse reizen. Die komen op de schoolfactuur. Dat geldt ook voor drankjes en maaltijden, het gebruik van de eetzaal, de huur van een locker en schoolvervoer. Daarnaast moeten ouders meestal zelf didactisch materiaal kopen, zoals handboeken, een rekenmachine, schrijfgerief, schrijfblokken en woordenboeken. Er bestaan wel afspraken. De school moet een bijdrageregeling uitwerken.
Het Steunpunt Onderwijs berekende dat de schoolkosten (exclusief vervoerkosten) in 2019 voor een leerling van de eerste graad gemiddeld opliepen tot 945 euro per leerjaar. In de derde graad stegen ze tot zowat 1.500 euro, afhankelijk van de gekozen studierichting. Technische richtingen en kunstonderwijs zijn over het algemeen duurder dan het algemeen secundair onderwijs. Leerlingen in veel technische en beroepsrichtingen, vaker uit gezinnen met lage inkomens, hebben namelijk duur werkmateriaal nodig.
Ook los van de studierichting zijn er vaak grote verschillen tussen scholen. Daarom pleiten we ervoor om de maximumfactuur door te trekken naar de eerste graad van het secundair onderwijs, waar de verschillen tussen richtingen nog beperkt zijn. Voor de tweede en derde graad pleiten we voor een maximumfactuur op maat van elke richting en een schooltoelage die rekening houdt met de kost per richting.
Kosten van ICT in het onderwijs
ICT weegt als kostenpost zwaar door in het secundair onderwijs. Uit het onderzoek van Steunpunt Onderwijs blijkt dat bijna alle leerlingen van de tweede en de derde graad een computer nodig hebben. Omdat de meeste leerlingen nu nog met een eigen toestel werken, hangt daar voor de ouders een stevig prijskaartje aan vast. Voor de tweede en derde graad van het technisch onderwijs becijferde Steunpunt Onderwijs de mediaankostprijs voor ICT op 178 euro per schooljaar. Voor alle richtingen samen is dat gemiddeld 143 euro voor leerlingen van de tweede graad en 163 euro voor die van de derde graad.
Met de actie Digisprong maakt de Vlaamse regering budget vrij voor de digitalisering van het onderwijs. De schoolbesturen hebben veel vrijheid. Ze kunnen laptops (of een ander ICT-toestel) aankopen, huren of leasen. Toestellen mogen gedeeld worden of toegewezen worden aan een vaste leerling. De scholen kunnen de aankoop ook overlaten aan de ouders en die compenseren via de schoolrekening.
Het Kinderrechtencommissariaat dringt erop aan dat schoolbesturen een kostenregeling uitwerken die rekening houdt met de financiële draagkracht van gezinnen. We vragen ook om een Vlaamse verzekeringsregeling die aanzet tot zorgzaamheid, een oplossing biedt voor ‘ongelukjes’ en een financiële waarborg van ouders overbodig maakt (én verbiedt). Zodat financiële drempels helemaal wegvallen.
Lokaal flankerend beleid
Ook lokale overheden kunnen de kosten voor onderwijs helpen beperken. Zo kunnen ze samen met scholen een aanpak uitwerken rond kostenbeheersing en omgaan met onbetaalde facturen of zelf middagtoezicht organiseren om extra kosten te helpen vermijden.
Wat zegt het kinderrechtenverdrag?
- Uit artikel 28 vloeit gratis basisonderwijs voort.
- Het Verdrag verplicht ook secundair onderwijs voor elk kind toegankelijk te maken en maatregelen te nemen zoals gratis onderwijs en financiële bijstand, als dat nodig is.
Het VN-Kinderrechtencomité maant Vlaanderen en andere regio’s aan om de schoolkosten terug te dringen en om meer werk te maken van gelijke kansen in het onderwijs. Het klaagt aan dat schooltoelagen ingetrokken worden als kinderen te vaak afwezig zijn op school.
Committee on the Rights of the Child, Concluding observations on the combined fifth and sixth Reports of Belgium, 1 February 2019
Wat zegt de wet?
De Grondwet (artikel 24§3) bepaalt dat de toegang tot het onderwijs gratis is tot het einde van de leerplicht. Dat betekent dat inschrijven in een basis- of secundaire school gratis is.
De regels over schoolkosten liggen vast in:
- Het Decreet Basisonderwijs, artikel 27 tot artikel 27quater
- De Codex Secundair Onderwijs, artikel 35
In het kleuter- en lager onderwijs is het verboden om bijdragen te vragen voor kosten die de school maakt om een eindterm te realiseren of een ontwikkelingsdoel na te streven. Er is een officiële lijst van kosteloze materialen. Voor andere kosten bestaan de maximumfactuur en de bijdrageregeling.
In het secundair onderwijs moeten scholen werken met een bijdrageregeling. De schoolraad moet daarover overleggen en ze goedkeuren. De kostprijs van materialen, activiteiten en producten moet in verhouding zijn met wat de school aanbiedt. Bij het kostenbeleid horen ook maatregelen of tegemoetkomingen voor minder gegoede gezinnen. De bijdrageregeling moet in het schoolreglement staan, ten laatste op 1 september. Zowel de bijdrageregeling als de schoolfacturen moeten vermelden dat gespreide betaling mogelijk is en bij wie ouders daarvoor terechtkunnen.
Het toezicht over de naleving is toevertrouwd aan de Commissie Zorgvuldig Bestuur.
Betaalmoeilijkheden?
Vraag de school om een individueel betalingsplan, als dat kan helpen. Veel scholen werken met een spaarsysteem om de kosten te spreiden. Soms hebben ze ook een solidariteitsfonds. Dan springt een school bij als ouders niet alles kunnen betalen.
Om ouders financieel te helpen, is er ook de schooltoeslag (de vroegere schooltoelage). Sinds schooljaar 2019-2020 is de schooltoeslag voor kinderen in het kleuter-, lager en secundair onderwijs geïntegreerd in het groeipakket en wordt hij automatisch toegekend. Vragen over een eventuele schooltoeslag? Neem dan contact op met de uitbetaler. Zijn gegevens staan op de website van het groeipakket.
Sommige steden en gemeenten bieden een kansenpas. Daarmee kan een kind goedkoper meedoen met bepaalde schoolactiviteiten. Vraag meer informatie aan de school of de sociale dienst van de stad of gemeente.
Vzw Krijt ondersteunt scholen en hun partners zodat alle leerlingen in armoede of in een kwetsbare situatie gelijke kansen krijgen. Krijt begeleidt basis- en secundaire scholen om een bewust armoede- en kostenbeleid uit te werken.
Stichting Robin helpt financieel kwetsbare gezinnen met schoolfacturen. Met de Robin-pas kan een gezin schoolmateriaal kopen met een renteloze gespreide betaling en eventueel met korting, dankzij de samenwerking met onder andere uitgeverijen en distributeurs.
Klachten over de schoolfactuur?
Bespreek het met de contactpersoon op school of met de oudervertegenwoordiger in de schoolraad. Ook leerlingen kunnen het probleem aankaarten bij de leerlingenraad.
Wie de aangerekende schoolkosten te hoog of onterecht vindt, kan daar een vraag over stellen of een klacht indienen bij de Commissie voor Zorgvuldig Bestuur. Een klacht indienen moet binnen 60 dagen na de vaststelling of de kennisname van de betwiste feiten.